ลักษณะกลอนบทละคร

 ตัวอย่าง

 กฎ

กลอนบทละครหมายถึง
กลอนที่แต่งขึ้นเพื่อใช้
ในการแสดงละคร
หลักเกณฑ์ในการแต่ง
โดยทั่วไปก็เหมือนกับ
การแต่งกลอนสุภาพ
แต่ละวรรคมีคำได้ตั้งแต
่ ๖-๙ คำ  การนับกลอน
บทละครจะนับเป็นคำกลอน
นั่นคือ  ๒ วรรคเท่ากับ
๑  คำกลอน
การจะใช้คำ
มากน้อยขึ้นอยู่กับทำนอง
ร้องเป็นสำคัญ

การขึ้นต้น
กลอนบทละคร

 "เมื่อนั้น"
ใช้เมื่อขึ้นต้นกับ
ตัวละครที่สำคัญ เช่นตัวเอก
หรือกษัตริย
์
 "บัดนั้น "
ใช้ขึ้นต้นตัวละครที่เป็น
ตัวรอง เช่นเสนา อำมาตย์
หรือตัวละครธรรมดา

 "มาจะกล่าวบทไป"
 ใช้ขึ้นต้นเมื่อเริ่มตอนใหม่
(วิเชียร  เกษประทุม  ลักษณะคำประพันธ์ไทย
นอกจากนั้นยังมีการขึ้นต้น
ด้วยวลี ตั้งแต่ ๒ คำ -๔ คำหรืออาจมากกว่าก็ได้

 " เมื่อนั้น    
พระยาไมยราพยักษา
เห็นกระบี่นอนทอดกายา
ก็ปรีดาเงือดเงื้อกระบองตาล"

บัดนั้น
คำแหงหนุมานชาญสมร
รับรองป้องกันประจันกร
วานรโถมถีบด้วยฤทธาฯ"

มาจะกล่าวบทไป
ถึงเทพไทเรืองศรี
อันสถิตถ้ำธารคีรี
มีทิพยโสตนัยนา"
(รามเกียรติ์)

 

 ๑.กลอนบทละครกำหนดคำในวรรค
     หนึ่งได้ตั้งแต่ ๖-๙ คำ แต่ที่นิยม
     แต่งมักเป็น ๖ หรือ ๗ คำ เพราะ
     เข้าจังหวะและทำนองร้องได้ดี
๒. สัมผัส ให้ถือหลักเกณฑ์ของกลอน
     สุภาพเป็นหลัก  เพราะกลอน
     บทละครเป็นกลอนผสม
     ในบทหนึ่งอาจจะมีกลอน๖ กลอน๗
      กลอน ๘ กลอน ๙รวมกันก้ได้
      ถ้าวรรคไหนใช้กลอนอะไรก็ใช้
      สัมผัสตามหลักกลอนนั้น
๓. เสียงวรรณยุกต์ท้ายวรรคที่นิยม
     ในกลอนสุภาพนั้น
      ในกลอนบทละครไม่เคร่งครัดนัก
       เพราะต้องอาศัยทำนองร้องและ
       เพลงปี่พาทย์เป็นสำคัญ
๔. วรรคแรกหรือวรรคสดับของบทละคร
      นิยมใช้คำนำ หรือคำขึ้นต้นเพื่อขึ้น
      ความใหม่หรือเปลี่ยนทำนองร้องใหม่
      คำนำนี้บางทีใใช้ ๒ พยางค์ หรือ
      ๓ พยางค์หรือ ๔ พยางค์ แต่ต้องนับ
      เป็นหนึ่งวรรคเต็ม เพราะเวลาร้อง
      ต้องเอื้อนเสียงร้องให้ยาวมีจังหวะ
      เท่ากับวรรคธรรมดา
 (วิเชียร  เกษประทุม  ลักษณะคำประพันธ์ไทย )